Er zijn natuurlijk legio mogelijkheden om goed voor jezelf te zorgen en de meeste zul je vast al wel kennen en zoveel mogelijk toepassen. Bijvoorbeeld op tijd naar bed gaan, lichaamsbeweging of sport en proberen zo gezond mogelijk te eten. Daarnaast zijn er nog een hoop tips en tricks waar je misschien ook al wel bekend mee bent. Zoals je doel opknippen in kleinere subdoelen en jezelf belonen.

Oorzaken van falen

Maar hoe komt het nu dat het je soms gewoonweg niet lukt? Daar zijn verschillende oorzaken voor.

Afspraken met jezelf

Als je goed voor jezelf zorgt en je houdt aan de afspraken met jezelf, dan vergroot dit je zelfvertrouwen. En toch… wil het soms met de beste wil van de wereld niet lukken om goed voor jezelf te zorgen en je doel te behalen. Hoe graag je ook wil. Bovenstaande goedbedoelde adviezen werken dan niet en je bent misschien boos op jezelf omdat het je niet lukt om door te zetten.

Lichamelijke oorzaken

Voordat ik verder ga wil ik benadrukken dat er soms lichamelijke oorzaken zijn die ervoor kunnen zorgen dat je onbedwingbare eetlust hebt. Dit is je overlevingssysteem uit de evolutie dat door verschillende oorzaken om energie kan vragen. En omdat het je overlévingssysteem is wint het vroeg of laat áltijd van je wilskracht. Dit artikel gaat daar verder niet op in, wil je hier meer over weten lees dan ook mijn artikel ‘Zit overgewicht in je genen?’.

Gedragspatronen

Tijd om dieper te duiken in gedragspatronen die jezelf en het behalen van jouw doel in de weg kunnen staan. Veel gedragspatronen ontstaan in je vroege jeugd. Omdat ze op zo’n jonge leeftijd zijn ontstaan ben je je niet bewust van deze patronen. Ze horen bij je en voor jou is dit normaal. Ik leg dit uit aan de hand van het Ouder-Volwassene-Kind model. Dit model komt uit de Transactionele Analyse, een Internationaal erkende methode voor psychotherapie en coaching.

Herken je dit?

Je hebt je niet aan de afspraak gehouden die je met jezelf gemaakt had. Op dat moment kon je het voor jezelf verantwoorden, bijvoorbeeld omdat je moe was, te druk of jezelf rot voelde. Vervolgens geef je jezelf op je kop omdat je zwak bent geweest. Het is nu toch al mislukt dus nu kan je net zo goed dooreten… Als je dit herkent lees dan vooral even door.

Iedereen heeft vijf gezichten

Er zijn vijf ‘gezichten’ ofwel ego-toestanden van waaruit ieder mens acteert. Dit is normaal. Sterker nog, je hebt ze allemaal nodig en ze hebben allemaal effectieve en ineffectieve kanten. De vijf toestanden zijn blauwdrukken, kaders, die bij elk mens een unieke invulling krijgen op basis van de ervaringen in de jeugd.

Het Ouder-Volwassene-Kind model geeft je inzicht in je gedrag door je bewust te maken va de verschillende ego-toestanden waarin je je kan bevinden. Voor de leesbaarheid zal ik het vanaf nu soms over modus hebben i.p.v. ego-toestand. Het Ouder-Volwassene-Kind model gaat ervanuit dat we in ons handelen drie basis modi tot onze beschikking hebben waartussen we kunnen wisselen.

• Ouder
• Volwassene
• Kind

Dat wat je (onbewust) in een ego-modus hebt verzameld, komt er later ook weer uit. Jouw communicatiepatronen zijn een weerspiegeling van de patronen die je vroeger hebt ervaren. Als je je hiervan bewust wordt dan kun je je eigen gedrag (en dat van anderen) beter plaatsen en er effectiever mee omgaan.

Hoe ontstaan de ego-toestanden?

• In de Ouder modus denk, voel en gedraag je je ons onbewust op dezelfde manier zoals je ouders dat vroeger richting jou deden. Je ziet jezelf als het ware door de bril van je ouders.
• In de Kind modus denk, voel en gedraag je je op de manier zoals je dat als kind vroeger deed.
• In de gewenste Volwassen modus denk, voel en gedraag je je op een logische manier die overeenkomt met de realiteit in het hier en nu. Je handelt vanuit eigen verantwoordelijkheid en put uit alle mogelijkheden waarover je als volwassene beschikt.

Iedereen schakelt tussen de verschillende modi, dat is normaal en geen probleem. Het wordt pas een probleem als één of twee ineffectieve modi de overhand krijgen waardoor ineffectief gedrag ontstaat. Dit gebeurt als iemand in de kindertijd  conclusies of overlevingsbesluiten heeft genomen om (de naam zegt het al) te kunnen overleven. Het overlevingsgedrag is dan zo ingesleten dat het in het huidige leven van de persoon belemmerend is geworden omdat het niet is aangepast aan de huidige, veranderde omstandigheden.

De Ouder modus

De Ouder modus is overgenomen gedrag van de ouders of ander rolmodel uit de kindertijd. Onbewust kopieer je als volwassene houdingen en gedragspatronen die je in je jeugd als voorbeeld hebt gekregen. De Ouder modus kent twee kanten.

Aan de ene kant heb je de Zorgende Ouder.

• Effectief: de Zorgende ouder is ondersteunend, behulpzaam en heeft aandacht voor de emoties en behoeftes van het kind.
• Ineffectief: als de Zorgende Ouder doorslaat dan wordt deze betuttelend, grenzeloos en verwennend.

Aan de andere kant heb je de Kritische Ouder.

• Effectief: de Kritische Ouder geeft grenzen aan met als doel om het kind te beschermen.
• Ineffectief: als de Kritische Ouder doorslaat dan wordt deze veroordelend, verbiedend, bekritiserend en bestraffend.

De Kind modus

Wanneer je je in de Kind modus bevindt dan voel, denk en gedraag je je onbewust op dezelfde manier als dat je deed toen je nog een kind was. Ook de Kind modus kent twee kanten.

Aan de ene kant heb je het Vrije Kind, het Vrije Kind heeft geleerd dat er voldoende ruimte is voor zijn eigen emoties, behoeftes en verlangens.

• Effectief: het Vrije Kind handelt spontaan en ongedwongen vanuit de eigen emoties, behoeftes en verlangens.
• Ineffectief: als het Vrije Kind doorslaat dan wordt het egocentrisch en moeilijk te hanteren.

Aan de andere kant heb je het Aangepaste Kind, dit Kind heeft geleerd dat er geen ruimte en aandacht is voor zijn eigen emoties, behoeftes en verlangens en gedraagt zich zoals de omgeving van hem verwacht. De eigen grenzen worden hierbij al gauw voorbij gegaan.

• Effectief: het Aangepaste Kind kan goed binnen de kaders blijven, meewerken en opdrachten uitvoeren.
• Ineffectief: de keerzijde hiervan is de rebel uithangen, grenzen overschrijden en zich niet aan de regels houden. Wanneer iemand zich zodanig aanpast aan de omgeving dat de eigen grenzen worden overschreden dan is dat natuurlijk ook ineffectief. Dit wordt dan later weer gecompenseerd door de rebel kant.

De Volwassen modus

De Volwassen modus bestaat uit gedachten, gevoelens en handelingen die een directe (autonome en spontane) reactie zijn op het hier-en-nu. De Volwassene betrekt in gedachten, gevoel en gedrag de realistische mogelijkheden van de situatie (wat speelt er nu, wat kan er?). Communicerend vanuit je Volwassene erken je de vaardigheden, verantwoordelijkheden en belangen van de betrokkenen.

In welke modus zit je?

Hoe kun je nu bij jezelf herkennen in welke modus je zit? En vooral, wat kun je doen om uit een ineffectieve gedragsmodus te komen?

• Uitspraken die horen bij de Ouder: ik MOET
• Uitspraken die horen bij de Volwassene: ik KIES/ik VIND
• Uitspraken die horen bij het Kind: ik WIL nu

Weet je nog die vicieuze cirkel waar ik het in het begin over had? Je houdt je niet aan de afspraak met jezelf (Kind modus), dan komt de Kritische Ouder zich ermee bemoeien en geeft je op je kop. Het Kind voelt zich zielig of rebels en de cirkel begint opnieuw.

Of je houdt je niet aan de afspraak met jezelf en de Verzorgende Ouder komt zich ermee bemoeien, doe maar lekker hoor, dat heb je verdiend.

Als je je hier niet bewust van bent kan dit eindeloos zo doorgaan. In de twee voorbeelden van cirkeltjes van Kind naar Ouder modus komt de Volwassene niet één keer in beeld. Volwassen gedrag zou namelijk zijn, oké ik heb me niet aan de afspraak met mezelf gehouden. Jammer maar het is niet anders. Ik pak nu gewoon de draad weer op en ga vol goede moed weer verder. Niks aan de hand. Je Volwassen zelf weet dit best, alleen kun je jezelf niet herpakken zolang je onbewust bent en in de Kind en Ouder modus blijft rondcirkelen.

Nog een valkuil die veel voorkomt

Overdag lukt het goed om gezond te eten, een goede ouder te zijn, je verantwoordelijkheden op het werk uit te voeren. Maar ’s avonds als de kinderen op bed liggen lukt het ineens niet meer om je grenzen te stellen en ga je snaaien. Even tijd voor mezelf zeg je tegen jezelf, dat heb ik verdiend.

Wat er hier op onbewust vlak gebeurt is het volgende:
Overdag helpt de Ouder je om aan alle eisen en verantwoordelijkheden te voldoen (ik MOET). Maar ’s avonds krijgt het Kind steeds meer de controle over je. De Ouder-positie wordt verlaten en het Kind neemt het over (ik WIL nu). De Volwassene is niet meer in staat om grenzen te stellen.

Overdag laat je de Ouder regeren vanwege het ideaalbeeld van jezelf dat jij graag wil neerzetten. Maar dit kost zoveel energie dat ’s avonds de Volwassene niet meer in staat is om grenzen te stellen aan het Kind in zichzelf. Een Volwassen houding zou betekenen dat jij tegen jezelf zegt: oké, even ontspannen en één (PS) tussendoortje is prima, maar daar houd ik het bij want ik KIES er voor om geen dingen te doen waar ik niet achtersta. Ik vind het namelijk belangrijk om mijn gezonde leefstijl vast te houden.

De vicieuze cirkel doorbreken

Door ego-toestanden te herkennen kun je leren de vicieuze cirkel te doorbreken. Let goed op je eigen gedachten en houd dit een tijdje bij. Wat zeg ik tegen mezelf? Bij welke modus hoort dit?

Voorbeeld 1

Kritische Ouder
Mensen bij wie de interne Kritische Ouder overheerst zijn enorm kritisch ten opzichte van zichzelf over wat ze allemaal moeten presteren. Hier zijn dus vooral de hoge eisen die je aan jezelf stelt de saboteur. Dit gedrag kost erg veel energie en leidt tot compensatiegedrag.

Als je jezelf hierin herkent moet je vooral leren om minder streng voor jezelf te zijn. Een goede vraag is “Wat zou je tegen een goede vriendin zeggen die in deze situatie zit?”

Voorbeeld 2

Aangepast Kind (braaf)
Veel mensen overschrijden hun eigen grenzen in het dagelijkse leven. Je wil heel graag aan alle verwachtingen van de omgeving voldoen en vergeet daarbij naar je eigen gevoel en behoeften te luisteren. Dit kost veel energie en leidt in bijna alle gevallen tot compensatiegedrag, bijvoorbeeld ongezond of te veel eten.

Herken je jezelf hierin dan is jouw uitdaging om je eigen behoeften te leren kennen, naar dit gevoel te luisteren, het uit te spreken en je eigen grenzen aan te geven.

Vervolgens ga je dit opmerken elke volgende keer dat zo’n stemmetje in je hoofd tegen je praat. Wanneer je doorhebt dat je vanuit de Ouder-toestand of Kind-toestand reageert, is de uitdaging om dit vanuit de Volwassene modus te doorbreken. Neem komende tijd eens de ruimte om de verschillende modi bij jezelf en anderen te herkennen. Het zal niet alleen makkelijker worden om je doelen te bereiken, je zult er ook door groeien als mens!